Vietnam'ın Tarihi

[aligazian]

İLK ULUSAL SÜLALELER. Yontmataş devrinden beri yerleşime sahne olan Kızıl Irmak kıyıları Lac Viet kabileleri tarafından değerlendirilıniştir;

Bu insanlar ırmağın sularından yararlanabilmek için öbeklenmişlerdir. Daha sonra İ.Ö. III. yy. sonlarında, çevredeki dağlardan gelerek Nam Viet topraklarım birleştiren Tayların egemenliğine girdiler. İ.S.III. yy'da Han sülalesinden olan Çinlüerin boyunduruğu başladı ve Nam Viet toprakları Çin'e bağlandı. Bu tarihten başlayarak, Çin etkisi sanatta, dinlerde (Buddhacılık ve Taoculuk) ve ülkede uygulanan yoğun tarım tekrıiklerinde (pirinç tarımı] kendini gösterdi. Kendi iç kavgalarına dalan Çin, Vietnam illerini denetleyemez hale geldi, Çinli derebeylerinin ülkeyi yemden ele geçirme girişimi 939'da Ngo Quyen tarafından başarısızlığa uğratıldı. Bu önderin kurduğu sülale uzun ömürlü olamadı ve X. yy. sonunda yerini Ly sülalesine bıraktı, onu XIII. yy'da Tran sülalesi izledi. Başkent Thang Long günümüzdeki Hanoi'nin yerinde kuruldu, krallık da merkeziyetçi bir örneğe göre düzenlendi (saray bir grup mandarinin yönetimine girdi, krallık 24 ile ayrıldı). Ly ve Tran sülalelerinin ortak yanları XI. yy'da Sunglara, sonra XIII. yy'da Moğol istilasına karşı ulusal bağımsızlığı korumuş olmalarıdır. Ne. var ki, XIV. yy'm sonlarında krallık bir toplumsal, siy asal bunalım yüzünden parçalandı ve Çin imparatoru eski eyaletlerini yeniden ele geçirmeyi başardı (1407); ama bu durum ateşli bir direniş hareketine yol açtı; Le Loi 1428'de Çinlileri ülkeden kovdu. Onun kurduğu Le sülalesiyse 1789'a kadar iktidarı elden bırakmadı.

XV. yy'da Le Thanh Ton'un güçlü kıratlığı sırasında, Annamlılar güneye doğru yayılmaya başladılar; Hintlileş-miş Çampa halkının topraklarını yavaş yavaş ele geçirdiler. XVI. ve XVII. yy'larda bunalıma giren sülale, iktidarı iki rakip aileye bıraktı; Kuzeyde (başkent Hanoi) Trinhler, güneyde (başkent Hue] Nguyenler. XVII. yy. sonunda fetihler güney yönünde sürdü. Çampa Krallığı 1692'de tümüyle ele geçirildi, Mekong deltası da Khmer-lerden alındı (Saygon kenti 1672'de düştü). Yeni topraklara Annamlı ve Çinli göçmenler düzenli olarak yerleş
tiler ve fethedilen toplulukları kendi içlerinde eriterek kendi kültürlerini yaydılar. XVIII. yy'in ilk yarısı boyunca güneye doğru bu yayılmanın sonucu Avrupalılarla ilişki kuruldu: Portekizliler, İngilizler, Hollandalılar XVI. yy'dan beri, çeşitli güçlükleri yenerek ülkenin bu kesiminde ticaret acenteleri ve dinsel misyonlar kurmuşlardı. İmparator Vo Vuong'un ölümünden (1765) sonra,Tay-son köyünden gelen üç kardeşin ön ayak oldukları bir başkaldırı patlak verdi. İsyancılar iktidarı ele geçirerek ülkeyi paylaştılar. Ama tahtın yasal vârisi Gia Long
(Nguyen Anh). haklarının çiğnendiğini ileri sürerek, tahtına yeniden sahip olabilmek için Avrupalılara başvurdu. Fransızlardan yardım alarak düşmanlarını başarısızlığa uğrattı ve 1798'de Nguyen sülalesini oluşturdu. Güçlü bir Vietnam devleti kurdu; ülke üç tarihsel bölgeye (ky) ayrılıyordu: Bac Ky (Tonkin), Nam Ky (Koşinsin) ve Trung Ky (Annam). Aldığı toplumsal önlemler (toprak reformuj sayesinde halk tarafından çok benimsenen monarşi gene de kendi ayrıcalıklarını ulusal çıkarların üstünde tuttu ve sömürgeleştirme hareketlerine karşı direnmedi.
FRANSIZ SÖMÜRGECİLİĞİ.

Misyonerlere yardımı bahane eden (misyonerlerin sömürgeci rolleri giderek hoşgörüsüzlükle karşılanıyordu) Fransız kuvvetleri 1859'da Saygon'u ele geçirdi. İmparator Tu Duc (Hoang Nham) 1862'de Doğu Koşinşin'i elden bırakmak zorunda kaldı, ardından Batı Koşinşin'den el çekti, Fransa burayı da bir süre sonra ilhak etti.
1868'de Tonkin'in Güney Çin'e giden en iyi yol olduğunu keşfeden Francis Garnier, Fransızların sömürgecilik emellerini kamçıladı; 1883'te Tonkin deltası işgal edildi ve 1885 Haziranında, Tientsin Anlaşması'ylaAnnam ve Tonkin Fransız himayesine girdi. Bu topraklar 1887'de Fransız himayesi (Kamboçya, Tonkin, Annam ve Laos) ile Koşinsin Fransız sömürgesinden oluşan Çinhindi Birliği'ne katıldı.

Eski mandarinler sınıfının yerini alan bir Fransız yönetimi, yavaş yavaş oluşturuldu; ama bu arada ulusalcı içerikleri açıkça görülen birçok ayaklanma da patlak verdi. Bir çelişki sonucu 1789 ve 1848'in devrimci düşüncelerinden esinlenen, Fransız kültürüyle yetişmiş bir yerel genç ve seçkin grup, halkın öfkesine yön veriyordu.

Karışıklık, 1925-1930 yılları arasında giderek arttı, ama Çinhindi'nde Fransız boyunduruğunu sarsan asıl olay İkinci Dünya savaşı oldu. ÇİNHİNDİ SAVAŞI. 1940'ta Fransa' nm yenik düşmesiyle Japonlar, Fransız Çinhindi'ni işgal ettiler. 1945 Temmuzunda Japonya teslim olunca da bağımsızlık ilan edildi ve Ağustos 1945'te Vietnam Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.
ÇİNHİNDİ SAVAŞI

1940'ta Fransa' nın yenik düşmesiyle Japonlar, Fransız Çinhindi'ni işgal ettiler. 1945 Temmuzunda Japonya teslim olunca da bağımsızlık ilan edildi ve Ağustos 1945'te Vietnam Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. Yeni cumhuriyet eskiden Fransa'nın olan Tonkin, Annam ve Koşinsin topraklarını içeriyordu. Ama kurtuluş, Vietminh'in(Vietnam Doc Lap Dong Minh'in kısaltması [Vietnam Kurtuluş Cephesi]), yani Ho Şi Minh'in kurduğu ve yönettiği Komünist Partisi'nin harekete geçirdiği Vietnam Bağımsızlık Birliği'nin çabalarıyla gerçekleşti.

Mart 1946'da Fransa, Vietnam Cumhuriyeti'ni (yani Ton-kin'i) Fransız Birliği çerçevesinde özgür devlet olarak tanıdı, ama eski sömürgesi Koşinşin'in buraya katılmasını kabul etmedi. Fransız-Vietnam görüşmeleri, Eylül 1946'da, Fontaine-bleau Konferansının başarısızlığa uğramasıyla kesildi. Anlaşmazlık Vietminh ile Fransız kuvvetleri arasında çatışmalar çıkmasına yol açtı, böylece "Çinhindi savaşı" başlamış oldu:

Kasım 1946'da, Fransızlar Haifong'u bombaladılar, Vietnamlılar da buna Aralık 1946 da Hanoi'yi bombalayarak karşılık verdiler. Fransızların tutumlarım sertleştirme-leriyle savaş uzayıp gitti; sömürgeciler kendi görüşlerini benimsettikleri imparator Bao Dai'nin nüfuzunu Vietnam'ın tümüne yaymayı umuyorlardı. Öbür cephedeyse, 1951'den başlayarak, Vietminh'in bir kolu olan Ulusal Cephe, çete savaşım örgütlüyordu. Köylü halkın desteği. Ulusal Cephe' ye Fransız sefer kuvvetleriyle onlara eklenen ordularının (700 000 kişi) saldırısına karşı koyma olanağı sağladı; üstelik Paris'ten etkin bir destek alamayan ve donanımı fazla ağır olan bir orduyu yıpratma eylemleri Vietminh' in önemli zaferler kazanmasına yol açtı:

Fransızlar Cao Bang, Lang Son ve Lao Kay'ı boşalttılar, Vietminh 1952-1953'te Laos'u istila etti. Ama kesin çarpışmalar ülkenin kuzeyinde, Laos sınırına yakın Dien Bien Fu'da geçti. General Navarre komutasındaki Fransızlar, Laos yolunu kesebilmek amacıyla, Kasım 1953'ten başlayarak bir ordugâh kurmuşlardı. Mart 1954'te Fransız kuvvetlerinin büyük bölümü general Giap'm birlikleri tarafından çembere alındı. Şiddetli bir direnişe karşın (komutan Bi-geard'm paraşütçü birliklerinin desteği, malzeme yollanması), 7 Mayıs 1954'te ordugâh düştü; harekâtın sonu geldi.

Bidault hükümeti istifasını vermek zorunda kaldı; onun yerini alan Mendes France hükümeti, Ho Şi Minh ile bir anlaşma yaptı. Cenevre Konferansı (21 Temmuz 1954) ateşkes ve şu noktalar üstünde varılan bir anlaşmayla sonuçlandı: 17° enlem düzeyinde bir sınır çizgisi geçici olarak güney kesimim (Fransız yanlısı imparator Bao Dai'nin elinde) kuzey kesiminden (Vietminh'in elinde) ayıracak (kuzeyde Vietnam Demokratik Cumhuriyeti, güneyde Vietnam Cumhuriyeti); bu arada Temmuz 1956'dan önce Birleşik Vietnam'ın rejimini saptamak üzere genel seçimler yapılacaktı. Ne var ki, Saygon hükümeti seçimlerin hazırlık çalışmalarına katılmadığından bu plan gerçekleştirilemedi.
VİETNAM SAVAŞI

Artık güney ile kuzey arasında giderek büyüyen bir uçurum açılmıştı: Kuzey de Ho Şi Minh başkanlığındaki Vietnam Demokratik Cumhuriyeti halkçı yönelişliydi ve İşçi Partisi'ne dayanıyordu; adı Lao Dong olan bu parti S.S.C.B. ve Çin tarafından destekleniyordu; Cenevre Anlaşmalarının uygulanmamasından ötürü, cumhuriyet Kuzey Vietnam'da sınırlı kalmış, burada sosyalizmi kurmaya çalışıyordu: Ulaşım altyapılarının gerçekleştirilmesi yolunda çabalar harcanıyor, okuma-yazma kampanyaları, vb. hizmetler yapılıyordu.

Güneyde imparator Bao Dai, yaşlı Katolik mandarin Ngo Dinh Diem'i hükümeti kurmaya çağırmıştı. Diem, Cenevre Anlaşmalarını uygulamayı kabul etmedi. Ekim 1955'te Washing-ton'un gizli yardımıyla Bao Dai'nin düşmesine yol açtı, otoriter bir cumhuriyet rejimi.neredeysebir dikta kurdu (Ekim 1956). A.B.D., Fransa'nın bıraktığı boşluğu doldurarak Güneydoğu Asya'da komünizme karşı bir set oluşturmak istiyordu; yeni yönetim Ngo ailesinin ve onun Katolik çevresinin eline geçmişti.

Bu yozlaşmış rejim halkın, ordularının A.B.D'li danışmanlar tarafından yeni baştan örgütlendiğini gören askerlerin, Diem'in dinsel konulardaki hoşgörüsüzlüğüne karşı çıkan dinsel mezheplerin muhalefetiyle karşılaştı. Durum ağırlaştık-ça partizanlar (Vietkong) hoşnutsuz
ları bir araya topladılar. Aralık 1960'ta rejimi devirip, cumhuriyeti A.B.D. etkisinden kurtarmayı amaçlayan ulusal Kurtuluş Cephesi'ni (U.K.C) kurdular".
Öte yandan, 1963'te Buddhacılar gerçek bir ayaklanmayı başlattılar, birçok Buddhacı rahip halk önünde kendisini yaktı. Uluslararası kamuoyunda itirazlar yükseldi, 1960'ta başkanlığa Ken-nedy'nin seçilmesinden sonra rejime artık eskisi kadar güçlü bir destek vermeyen Washington, Diem'i yalnız bıraktı. Kasım 1963'te bir hükümet darbesi rejimin düşmesine yol açtı; Diem öldürüldü.

Duong Van Minh yeni bir hükümet kurdu, ama kendisi zaten U.K.C'nin başarılarından tedirgin olan A.B.D'nin etkisine karşı direndiğinden, Ocak 1964'te veni bir hükümet darbesiyle devrildi, yerini general Nguyen Khanh aldı. 1964 yılı dinsel sürtüşmeler, siyasal çalkantılar, öğrenci eylemleriyle geçti: Khanh ülkenin denetimini yitirdi. Bunun üstüne yerini Nguyen Van Thieu ile Nguyen Kao Ki'nin yönetiminde bir direktuvar aldı. Bu siyasal karışıklıklar U.K.C nin işine yaradı. Güney Vietnam köylülerinin büyük bölümü Vietkongîarın safına geçti, U.K.C'nin halk tarafından benimsenmesi VVashmgton'u tedirgin etti. A.B.D. durumu yerel sorunların su yüzüne çıkması olarak değil de. komünist propagandasının bir sonucu olarak görüyordu. A.B.D. cumhurbaşkanı Johnson doğrudan müdahaleye karar verdi;
Kongre'nin onayını aldıktan so nra ilk olarak kuzeyi bombaladı (Şubat 1965]; Mart 1965'te de ilk A.B.D. birlikleri Saygon'a ayak bastılar.
Bunun üstüne Kuzey Vietnam, U.K.C'ne giderek artan oranda destek sağlamaya başladı: "Ho Şi Minh yo-lu"ndan artık birlikler ve donanım gönderiyordu (aslında sürekli olarak bakım ve yemlenme gerektiren bir patika ve barınak ağı olan bu yol Laos" tan geçiyordu: çatışmanın Çinhindi' ne yayılmasının bir nedeni de buydu).

General Westmoreland geniş çaplı harekâta girişti: Aralık 1965'te Hanoi bölgesi bombalandı, kimyasal ve bakteriyolojik savaş ülke geneline yayıldı. Mülteciler (altı milyon) güney kentlerine yığıldı, köylü halk ise A.B.D.'nin elinde tuttuğu yollar bovunca uzanan büyük köylerde toplandı. Bu çapta bir askeri gücün karşısında U.K.C'nin baskısı önlenmiş oldu; Eylül 1967'de Thieu genel bir durgunluk ve kayıtsızlık havasında başkan seçildi. 30 Ocak 1968'de. Vietnam yübaşısı-nın (Tet) arifesinde U.K.C, Saygon'da ve güney kentlerinde geniş çaplı bir saldırı hareketi başlattı:

Hue ve Da-lat kuşatıldı. Saygon'un başlıca stratejik noktaları işgal edildi. Bu harekât tarihe Tet saldırısı olarak geçti (1968 ilkbaharı). A.B.D. buna çok şiddetle karşılık verdi, ama A.B.D. kamuoyu bölünmüştü, başkan Johnson Mart 1968'de kuzeydeki bombardımanların yer yer durdurulduğunu açıkladı; ayrıca pazarlık masasına oturmayı önerdi, görüşmeler 11 Mayıs 1968'de Paris'te başladı. Kasım 1968'de başkan seçilen Nixon, U.K.C'nin desteklediği G.D.H'nm (Geçici Devrim Hükümeti) Paris müzakerelerine katılmasını kabul etti, Thieu ile generalleriyse buna karşıydılar.