Hitit Siyasi Tarihi

[dahidebullu]

Hititleri Orta Anadolu’da I.Ö XIX-XII yy lar arasında yaşamış ve büyük bir imp’ kurmuş Hint Avrupa kökenli eski bir halktır.Hititleri Orta Anadolu’da I.Ö XIX-XII yy lar arasında yaşamış ve büyük bir imp’ kurmuş Hint Avrupa kökenli eski bir halktır. Şuana kadar Hititler’le ilgili bir çok araştırma yapılmış fakat Hititlerin kendine ait maddi kalıntıların bulunması ve onlarla eşitlenmesinden çok önceleri tarihte ilk kez Tevrat’ta ve sonrada Eski Mısır Babil kaynaklarından tanınıyordu.

Adı geçen kaynaklarda verilen bilgiler çok klişe idi. Hititler’in Kuzey Suriye ve Filistin kökenli bir kavim olduğu düşünülüyordu. Ancak çok sonraları araştırmacıların dikkati Hititlerin merkezi konumunda olan Orta Anadolu’ya çekildi. Ve burada Hitit başkenti Boğazkale-Hattuşa ve diğer merkezlerin yanı sıra yazılı anıtların keşfiyle , Hititler’in bir Kuzey Suriye Filistin kavmi değil , bir Orta Anadolu kavmi olduğu anlaşıldı. Asur Ticaret Kolonileri çağından beri küçük kıralıklar yada beylikjler halinde yönetilen Anadolu’da , bu beylikleri bir yetke altında birleştirmeye yönelik ilk hareket Neşa kıralı Pithanna’nın oğlu , Kuşşara kıralı Anitta’dan geldi (İ.Ö XV III yy) . Anitta’nın Anadolu’da ki ilk siyasal birliği oluşturan bu girişimi , Boğazköy’de (Hattuşaş) ortaya çıkarılan ve Anitta metni diye bilinen çivi yazılı tabletlerle aydınlanmıştır. Hitit Kral Listesi: (Tuthaliya I). takr. 1700 (PU-şarrum) takr. 1675 (Papadilmah) takr. 1669 Labarna I. takr 1650 Labarna II Hattuşili takr 1650-1620 Murşili I. 1620-1590 Hantili (I) 1590-1560 Zidanta (I) takr. 1550 Ammuna 1540-1520 Huzziya (I) 1520-1510 Tlipiunu 1510-1485 Tahurwaili takr. 1480 Alluwamna 1470-1460 (Hantili II ) ( Zidanta II ) (Huzziya II ) Muwatalli I. Tuthaliya II. takr. 1445 Arnuwanda I. 1400-1370 Hattuşili II. takr. 1440 Tuhaliya III. 1430-1400 Şuppiliuliuma I 1370-1340 Arnuwanda II. 1339 Murşilli II. 1339-1310 Muwatalli II 1310-1285 Urhiteşup=Murşilli III 1285-1280 Hattuşili III 1280-1250 Tuthaliya IV. 1250-1225 Kurunta geçici bir süre Arnuwanda III. 1225-1210 Şuppiluliuma 1210-1190 Labarna:Eski Hitit krallık döneminin ilk kralı olarak kabul edilen.Hattuşili I ile (labarna) Anitta arasındaki yaklaşık yüz yıllık süreç henüz doldurulamamıştır Devletin merkezini Hatuşaş’a taşımasıyla tamamlandı.Bu kral egemenliğim,ni Anadolu’nun Batısındaki Arzawa ile Suriye’nin kuzeyindeki Yamhad, Hurri kralıklarına zorla kabul etirmeye çalıştı Murşilli I :K. Suriyede Yamhad’ı yakıp yıktı. M.Ö 1600 doğru ve K. Suriuye’nin Halpa’nın (Halep) fethi Murşilli I ‘e Mezopotamya kapılarını aştı. Babil’e baskın yaptı.Ama krallık verasetiyle ile ilgili yasaların bulunmayışı ; her saltanatın sonunda kanlı taht kavgalarına yol açtı. Murşilli I in öldürülmesinden sonra, Mitanni halkı tarafından bir araya getirilmiş olan Hurriler ; suriye’de ki topraklarını geri alırken Hattuşaş’taki cinayetler birbirini izledi. Hitit devletine katılan bir çok bölge elden çıktı ve Hititler, Halys yayı içindeki çekirdek bölgelerine çekilmek zorunda kaldılar. Tellipinu: Bu kargaşa dönemine Tellipinu tartışmalara meydan vermeyecek yasal önlemlerle son vermeye çalıştı. Böylece ilk monarşi yönetiminin temelleri atılmış oluyordu. Kuzeyden gelen Kaşka saldırılarını önledi. Ancak onun ölümünden sonra huzursuzluk yeniden başladı. Hitit devletinin zayıfladığı ve Anadolu’nun düşman saldırılarına uğradığı bu dönemin kral adları da kesinlik kazanamamıştır. Tuthalya I:Tuthalya’nın tahta geçmesiyle Hitit deleti için yeni bir dönem başladı. Kraliçe Nikalmati ‘yle birlikte devleti yöneten bu kral mitanni halkını Arzavalıları yendi, Kaşgalarla uğraştı.Ancak daha sonra Arnuvanda ve kraliçesi Aşmunikal zamanında kaşgalar’ın başkent Hattuşaş’a saldırıları önlenemedi. Yazılı metinlerden, bağımsız boylar halinde yaşayan Kaşkaların saldırılarına karşı tanrılara yakarıldığı , Kaşka beylerin toprak bağışlandığı anlaşılmaktadır. Şippiluliuma : Büyük Hitit İmparatorluğu’nun ilk gülcü kralı sayılan Şippiluliuma başa geçtiginde Hitit kralığı batmak üzereydi. Şippiliuma Anadolu birliğini sağladıktan sonra K. Suriye, Fırat’ın bölgeleri, D. Anadolu ve K. Anadolu’ya doğru devletin sınırlarını genişletti. Güçlenen Asur ve Msır’a karşı önlem alarak oğullarını Kargamış ve Hapla’ya kral olarak atadı. Suriye’deki küçük kralıkları yanına çekerek nufuz alanını Mısır’a dek genişleti. Mısır kraliçesiyle anlaşarak oğlu Zannanza’yı bu ülkeye firavun olarak göndermeye karar verdi. Ancak zannanza Mısır’a ulaşamadan öldü ya da öldürüldü. Bunun üzerine Şippiluliuma Mısır’a sefer düzenledi. Bu olay Mısır- Hitit çatışmalarının başlangıcını oluşturdu . Mitanni halkıyla savaşarak Vaşuganiyi yağmaladı. Mursilis II:Büyük bir tarih yazıcı olarak bilinen Mursilis II daha çok anlaşmalar yoluyla imparatorluğun sınırlarını güvence altına aldı, Arzava, Azzi- Hayaşa , Mitanni gibi komşu ülkelerle iyi ilişkiler kurdu. Muvatallis:Kral olan kardeşi Hattuşili III’ün yardımıyla Kaşkalar’ı yendi, Batıda Ahhiyava’ya , Güney batıda Arzawa’ya karşı başarılı sefer düzenledi. İmparatorlugun merkezini yeri saptanamayan Hitit metinlerinde aşağı ülkede olduğu bildirilen Dattaşa’a taşıdı (Yukarı Ülkede Hatışili III’ün güçlenmesinden tedirgin olduğu için yada G. D. ‘ya Suriye’ ye yapacağı seferleri kolaylıkla yönetebilmesi için bu yola başvurduğuna ilişkin değişik görüşler vardır.) Bunun yaparken devletin yönetimini yazmanların başı Mittannamuva’ya bırakması da ilginçtir. Ramses II’nin Mısır athtına geçmesi (i.ö 1301-1235) Hititler’in Suriye siyasetini olumsuz yönde etkiledi. Baskılar sonucu Suriye kıralları Hititler’le yaptıkları anlaşmaları bozarak Mısır’ın yanında yer almak zorunda kaldılar. Sonunda bu iki büyük ordu Kadeş savaşında karşı karşıya geldi (İ.Ö 1299). Kardeşi Hatuşili III’ün yardımıyla Hitit orduları Şam’a kadar ilerledi, Amurru yeniden Hititler’in vasaalığına geçti. Mursilis III:Başkenti yeniden Hatuşaş’a taşıdı. Hattuşili III:Güçlü bir kraliçe olan Puduhepa’yla birlikte barışcı bir tutum izledi, komşu ülkelerle iyi ilişkiler kurdu. Bu dönemde güçlenen Asur devleti, Hititler’le Mısır’ın yakınlaşmasına neden oldu ve tarhin bilinen en eski yazılı antlaşması olan Kadeş antlaşması imzalandı (1283) (bu antlaşmanın Mısır kopyası Karnak tapınağı’nda , Hitit kopyası ise Hatuşaş’daki devlet arşivinde ortaya çıkarıldı ). Hattuşili III dönemi anıtlerı ve belgeleriyle Hitit siyasal tarihini ve kültürünün en parlak evrelerindendir. Çoğu Hititçe bir bölümü de Akkad çivi yazısıyla yazılmış binlerce tablet, yıllıkları . sözleşmeleri, yasları , toprak dağıtım belşgelerini ve dinsel metinleri içerir. Dinsel metinler Anadolu’nun ölü ya da yaşayan dilleri ile yazılmış ain törenlerini ve efsaneleri yansıtır Tuthalya IV:Huri tanrıları önem kazanır. Kırallığın resmi panteonu olan ve Tthalya IV’ün kendi kabartmasının da ter aldığı Yazlıkaya açık hava tapınağında, Huri tanrıları da büyük ölçüde yer aldı. Hitit devleti bu dönem de doğuda toprak kaybederken Alaşiya’ya (Kıbrıs) boyun eğdirdi, batıde Ege denizi’ne ulaştı. Arnuvanda III:Arzava ayaklanmaları yüzünden büyük güçlüklerle karşılaştı. Şuppiluliuma II:Alaşiya ayaklanmasını bastırdıysa da devlet çok daha büyük tehlikelerle karşılaştı. İmparatorluk bir yandan Asur saldırıları öte yandan büyük olasılıkla Batı Anadolu halklarının başkaldırısı ve Mısırlılar’ca “ Deniz halkları” diye adlandırılan ve Anadolu’yu baştan başa geçerek Suriye üzerinden Mısır kapılarına dayanan toplulukların göçleri sonucu çöktü